MATRAKÇI NASUH / NASUHEL SİLAHİ AL SEHİR Bİ MATRAKİ
Nasuhel
Silahi Al Sehir Bi Matraki veya kısaca Matrakçı Nasuh (d. 1480 - ö. 1564);
Osmanlı minyatür sanatının en önemli ustalarından biri olup aynı zamanda
hattat, tarihçi ve matematikçidir.
Ölüm
tarihi bilinmeyen Matrakçı Nasuh'un Saraybosna'da doğduğu sanılmaktadır. Katip
Çelebi ölüm tarihi olarak 1533′ü vermekteyse de, bunun doğru olmadığı bugün
kesinleşmiştir. Çeşitli kaynaklarda onun 1547′den,
1551′den, 1553′ten sonra ölmüş olabileceği ileri sürülmektedir.
Yaşamı üstüne bilgi de yok
denecek kadar azdır. Dedesinin devşirme olduğuna ilişkin kesinleşmemiş ipuçları
vardır.
Matrakçı
Nasuh'un 1533 yılında yaptığı ve İstanbul'u betimlediği minyatür Sultan II.
Beyazıt döneminin sonlarına doğru Enderun’da eğitim gördüğü ve sonra matematik
eğitimcisi olarak öğrenci yetiştirdiği bilinmektedir. Devrin ünlü şairi Sai'den
dersler almıştır. Ünlü bir hattat olan Nasuh, nesih yazı stilinde değişiklikler
yapmıştır. Divani yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olmuştur. Sopalarla
oynanan ve bir tür savaş oyunu olan matrak adlı sporda ustalığında dolayı
matrakçı lakabıyla anılmıştır. Değişik silahları kullanmaktaki ustalığı da
bilinmekte olup bu konuda Tuhfetü'l-Guzat adlı bir kitap da yazmıştır.
Matrakçı
Nasuh'un minyatür-harita karışımı kendine has bir üslubu vardır, eserlerinde
yeryüzünün kuşbakışı görünümünü resmeder. Buna karşın şekilleri tepeden değil,
sanki karşıdan görüyormuş gibi çizer. Bu resimlerde kuş ve tavşan gibi
hayvanlar olsa da insanlar asla belirmez. Şehirlerdeki binalar tek tek
seçilebilir.
Geometri
ve matematik alanındaki çalışmaları neticesinde uzunluk ölçülerini gösteren
cetveller hazırlamıştır. I. Selim zamanında ona adadığı Cemalü'l-Küttab ve
Kemalü'l- Hisab kitaplarını yazmış, Napier'den elli sene öncesinde adıyla
anılan çarpma metotlarını ve modern matematik öğretiminde öncü bir kitap kabul
edilen bir referans olarak Enderun'da okutulmuş, Napier gibi matematikçilere
ilham kaynağı olmuştur.
Tarih
alanında da çalışan Matrakçı Nasuh, Taberi Tarihi 'ni Mecmaü't-Tevarih adıyla
Türkçeye çevirmiştir. 3 nüsha olarak yayınlanan Süleymanname kitabında
1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır. 1537-1538 yıllarında
yazdığı Fetihname-i Karabuğdan, Kanuni Sultan Süleyman'ın İran seferini
anlatır. Bu kitaplarda, yol boyunca ordunun geçtiği şehirlerin minyatür
şeklinde haritalarını çizmiştir. Çizimleri bugün hem estetik, hem de geçmişe
ait çok ayrıntılı bilgiler içermesi hasebiyle şaheser olarak tanımlanmaktadır.
Nasuh,
Kanuni'nin Fransa kralı I. François'ya destek amacıyla Barbaros Hayrettin Paşa
komutasında gönderdiği donanmaya katıldı. Yol boyunca donanmanın uğradığı
limanları resmetti.
Matrakçı
ya da Matraki adıyla anılması, lobutu andıran sopalarla oynandığı bir tür savaş
oyunu olduğu bilinen “matrak” oyununda çok usta olmasından ve belki de bu
oyunun keşfedicisi bulunmasından ileri gelmektedir. Bu oyun hali hazırda eski
kitaplar incelenerek ortaya çıkarılmış ve bir doğu savaş sanatları uzmanı
tarafından eğitimi verilmektedir.
Nasuh,
özellikle geometri ve matematik alanlarında önemli bir bilim adamıydı. Uzunluk
ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere
önderlik etmiştir. Matematiğe ilişkin iki kitabı Cemalü’l-Küttab ve Kemalü’l-
Hisab ile Umdetü’l-Hisab’ı Yavuz Sultan Selim döneminde yazmış ve padişaha
adamıştır. Bu yapıtlardan sonuncusu uzun yıllar matematikçilerin elkitabı
olarak kullanılmıştır.
Nasuh
ayrıca çok usta bir silahşördür. Bu nedenle Silahi adıyla da anılırdı. Türlü
silah ve mızrak oyunlarındaki ustalığı nedeniyle Osmanlı ülkesinde “üstad” ve
“reis” olarak tanınması için 1530′da Kanuni Sultan Süleyman tarafından verilmiş bir
beratı da vardı. Çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzat
adlı bir kılavuz kitap bile yazdığı söylenir.
Nasuh
bir tarihçi olarak da önemli yapıtlar vermiştir. Mecmaü’t-Tevarih adıyla Taberi
Tarihi’ni Türkçe’ye çevirmiştir. Ayrıca Tarih’i Sultan Beyazıt ve Sultan Selim
ile Tarih’i Sultan Beyazıt adlı iki kitabında bu padişahlar dönemindeki olayları
anlatmıştır. Süleymanname adlı kitabının üç ayrı nüshasında 1520-1537,
1543-1551 ve 1542-1543 arasında geçen olayları ele almıştır. Kanuni’nin 1534
Irak seferini Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da 1538
Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’ da konu etmiştir. Nasuh,
Kanuni’nin Fransa kralı I. François’ya destek amacıyla Barbaros Hayrettin Paşa
komutasında gönderdiği donanmaya katıldı. Yol boyunca donanmanın uğradığı
limanları resmetti.
Onu
bugüne taşıyan asıl yönü ise minyatür sanatındaki yeridir. Minyatürcülüğün yanı
sıra divanı yazıda usta bir hattattı. Yapıtları başta Topkapı Sarayı Müzesi'
nin kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi olmak üzere çeşitli kitaplıklarda
yer almaktadır.