BEŞİKTAŞ YAHYA EFENDI KÜLLİYESİ

Beşiktaşlı Yahya Efendi Külliyesi; İstanbul Boğazı’nın Rumeli yakasında Beşiktaş Çırağan Caddesi ile Yahya Efendi Çıkmazının kesiştiği yapı adasında 1538 inşa edilmiştir.

 Molla Şeyh zade ismiyle 1495 yılında Trabzon’da doğmuştur. İstanbul’da 1571 yılında vefat etmiştir. Osmanlı döneminin mutasavvıf, alim ve şairidir. Sultan I. Süleyman devrinde İstanbul’da müderrislik yapmış olan Yahya Efendi, devrinin tanınmış alimlerindendir. Osmanlı Padişahı ile yakın ilişkisi oldu. Emekli olduktan sonra Beşiktaş Çırağan’daki bu araziye pek çok bina inşa ettirip vakıf kurdu. Bölgeyi ağaçlandırarak bir külliye inşa etti. Vefatından sonra külliye içine bir türbe inşa edildi. İstanbul evliyasından olan Yahya Efendi, İstanbullu denizcilerin inanışına göre Boğaz’ın dört manevi bekçisinden birisidir (diğerleri Aziz Mahmud Hüdayi, Yuşa Peygamber, Telli Baba)

Trabzon’da dünyaya geldi. Uzun süre Trabzon’da kadılık yapan Amasyalı Ömer Efendi ile Trabzonlu Afife Hatun’un oğludur. Dünyaya geldiği günlerde, Trabzon’da vali olarak bulunan Şehzade Selim’in de ilk oğlu dünyaya gelmişti. Şehzade Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan’ın sütü kesildiği için bebeği Süleyman’ı Yahya Efendi’nin annesi Afife Hatun emzirdi. Bundan dolayı Yahya Efendi, Kanuni Sultan Süleyman'ın süt kardeşidir.

Okul çağına geldiğinde babası Kadı Ömer Efendi ile birlikte çeşitli hocalardan Trabzon’da yedi yıl ders gören Yahya Efendi, daha sonra öğrenimine devam etmek için İstanbul’a geldi. İki yıl süreyle Osmanlı Devleti’nin Şeyhülislamı Zenbilli Ali Efendi’nin sohbetlerine katıldı. 1526’da Zenbilli Ali Efendi’nin ölümünden sonra Canbaziye Medresesi’nde müderris oldu. Bu göreve gelmesinden sonra halk arasında “Molla Şeyhzade" olarak anılmaya başladı.

İslami ilimler, tıp, geometri gibi konularda söz sahibi olan Yahya Efendi, İstanbul’daki çeşitli medreselerde görev yaptıktan sonra, 1553 senesinde, İstanbul’un ilk yüksek öğretim kurumu olan Sahn-ı Seman medreselerinden birinde müderrislik yaptı. Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa’yı boğdurması ve Mustafa’nın annesi Mahidevran Sultan’ı saraydan uzaklaştırması üzerine padişaha mektup yazıp "yaptığı hareketin yanlış olduğunu bildirerek Mahidevran Sultan’a merhamet etmesini" istedi; bu hareketiyle Kanuni’yi kızdıran Yahya Efendi, medresedeki görevinden azledildi ve emekli edildi.

Emekli edilmesinden sonra inzivaya çekilen Yahya Efendi, Beşiktaş’ta deniz kenarında bir bahçe satın alarak kendisine bir ev ve mescit yaptırdı. Zamanla evin etrafında; medreseler, hamam ve orada kalanların barınacakları odalar ve yol üzerinde bir çeşme yaptırarak “Hızırlık” adını verdiği bir külliye meydana getirdi. Kendi yaptırdığı medreselerde tıp ve İslam bilimleri öğretti. Yaptırdığı yapıların hizmete devam etmesi için vakıflar kurdu ve önemli gelir kaynakları sağladı. Askeri ve mülki erkân, tüccarlar ve özellikle gemiciler, Yahya Efendi’nin yaşadığı tekkesini ziyaret ederler, hediye ve adak gönderirlerdi. Ziyaretçilerine bol ikramda bulunan Yahya Efendi, gelen adak ve hediyeleri çeşitli yerlerde mescit, medrese, hamam gibi binalar inşa etmek ve bahçe bakımı işleri için kullanırdı. İnşaat işlerini bizzat kendisi yapardı.

Şiir ile de ilgilenen Yahya Efendi “Müderris” mahlasıyla tasavvufi şiirler yazmıştır ve bir divanı vardır. Şerif Hatun ile evli bulunan Yahya Efendi'nin İbrahim ve Ali isminde iki oğlu vardır.

1569 senesi Zilhicce ayında Kurban Bayramı gecesinde Beşiktaş'taki dergahında kurban bayramı gecesi hayatını yitirdi. Cenaze namazını, bayram namazını müteakip Süleymaniye Camii'nde devrin şeyhülislamı olan Ebussuud Efendi kıldırmıştır. Daha sonra cenaze Beşiktaş'taki dergahında hazırlamış olduğu mezara defnedildi. Kabri üzerindeki türbe 1571 yılında Sultan II. Selim tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.

Ölümünden sonra da şöhreti devam eden Yahya Efendi’nin adı denizcilikle ilgili bir çok hikayede geçer ve İstanbullu denizciler onun İstanbul Boğazı'nın dört manevi bekçisinden birisi olduğuna inanırlar. Diğerleri Üsküdar’da Aziz Mahmut Hüdayi, Beykoz’da Yuşa Peygamber, Sarıyer’de Telli Baba’dır. Türbe ve tekkesinin civarı ölümden sonra onunla komşu olmak isteyenlere ait binlerce mezarla doludur.

Tekkenin konumu ve planı şöyledir: Denize doğru dik bir meyille alçalan tekke arazisi istinat duvarlarıyla setlere ayrılmış, tekkenin bölümleri bu setlerden birinin üzerine yerleştirilmiştir. Yahya Efendi Çıkmazına saptıktan sonra sağda, 1538'de inşa edilmiş ve 1903'de yenilenmiş olan Çeşme yer alır Çeşmenin teknesi batı üsluplu bir kurna formundadır. Alt kesimi istiridye kabuğu görünümündedir. Musluk kabartma bir rozet içine yerleştirilmiştir. İki kısımdan oluşan kitabenin üst satırında ebcet hesabıyla tarih düşürülen manzume, alt satırda ise ikinci baninin adını ve ihya tarihini veren mensur celi talik kitabe yer alır.

Bu çeşmenin üzerinden güney yönüne kıvrılınca kütüphane binası ve doğusunda yer alan tekkenin cümle kapısı ile karşılaşılır. Kapının kanatları ahşaptan olup sade bir görünümü vardır. Kapının üzerinde 1873'deki onarımı belgeleyen, celi talik yazılmış manzum kitabe yer almaktadır. Metin Şeyh Hasan Hayri Efendi'ye aittir. Kapıdan içeri girince üstü Çatı ile örtülü bir geçit uzanır. Bu geçit sağda hazireyi kuşatan istinat duvarları ile solda birer kapı, pencere ve geçide açılan bevvab hücreleri ile sınırlıdır. İki yandan hazire ile kuşatılmış olan yolun sonunda tekkenin ana binası yükselir. Yahya Efendi türbesini, cami-tevhidhaneyi, selamlığı, haremi ve Güzelce Ali Paşa Türbesini barındıran esas bina, zaman içinde birbirine eklenmiş, farklı malzeme, inşaat ve üslup özellikleri gösteren Çeşitli mekânlardan oluşmakta, organik ve girift bir plan göstermektedir.

Cami-tevhidhane batı ve güney yönlerinde tekkenin son şeklini aldığı 1873'ten daha önceye ait mezarları da barındıran kabristan ile kuşatılmıştır. Doğu yönünde, tekkenin ilk şeklini koruduğu 17. yüzyılda Güzelce Ali Paşa Türbesi inşa edilmiştir. Yapının kuzeybatı köşesinde, camekânlarla kuşatılmış esas giriş yer almaktadır. Girişin sağında kadınlar mahfiline giden, kafesli pencereleri olan iki küçük kapı bulunur.

Tekke girişinin sağ tarafında yer alan Hamidiye Çeşmesi'nin üst kısmı şua motifi ve batı tarzı sivri bir kemerle donatılmıştır. Tepesinde ise palmet bulunan bir alınlık bulunur. Alınlığın ortasında Sultan II. Abdülhamit'in tuğrası, altında 1906 tarihi, bunun yanlarında celî talik ile yazılmış "Hamidiye Çeşmesi" ibaresi yer alır.

Tekkenin girişinden itibaren uzunca bir koridor uzanır. Koridorun bittiği duvar abdest alma yeri olarak tasarlanmıştır. Muslukların üstünde enine dikdörtgen bir mermer levha üzerinde beyzi bir Çelenk ortasında Sultan II. Mahmut'un 1812 tarihli tuğrası yer alır. Burada sağda yer alan kapı ile diğer koridor başlar. Bu koridorun duvarında hazireye bakan küçük pencereler sıralanır. Koridorun sağında ise bir kapı ile girilen Yahya Efendi'nin türbesi yer alır. Türbe kapısının dıştan iki yanında yüksekçe yapılmış sedirler üzerinde mezar sandukaları sıralanır. Koridordan devam edince sağda cami-tevhithaneye açılan kapı ve hünkâr mahfiline geçilen merdiven, karşı duvarda ise bir grup ahşap mekân ve Güzelce Ali Paşa Türbesi'nin girişi ile karşılaşılır. Koridor buradan sola kıvrılır ve selamlık-harem kitlesine açılan kapı ile son bulur. Bu koridorun sol duvarında Cezayirli Hasan Paşa Çeşmesi yer alır.  Sülüs ile yazılmış olan kitabesi Müderris Rüştü Ali Efendi'ye aittir. Türbe ile cami arasında açılabilen kafesler yer almaktadır. Cami kısmının pencereleri dikdörtgen açıklıklı olup pervazlarla çevrilidir. Kıble duvarının ortasında içeriden yarım daire, dışarıdan sekizgen planlı mihrap, bunun sağında ve solunda ikişer pencere vardır. Caminin içi dikdörtgen bir formda olup mihrap duvarına paralel iki tarafta mahfiller vardır. Caminin üzeri ahşap Çatı altında gizlenmiş bağdadî sıvalı basık bir kubbe ile kapatılmıştır.

Ahşap bölümler ile sarılmış olan Yahya Efendi Türbesi de kare planlıdır. Güzelce Ali Paşa türbesi 17. yüzyılının klasik üslubunu yansıtır. Hamidiye Çeşmesi Yapı kare planlı olup pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe dışarıdan kurşun kaplıdır.

AKSARAY HASEKİ HÜRREM SULTAN KÜLLİYESİ

Haseki Hürrem Sultan külliyesi, İstanbul Aksaray ile Cerrahpaşa birbirine bağlayan Haseki caddesi üzerinde 1551 yılında Haseki Hürrem Sultan tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirilmiştir. Cami, medrese, sıbyan mektebi, imaret, darüşşifa ve çeşme yapılarından oluşmaktadır.

Hürrem Haseki Sultan,1500 ila 1558 yılları arasında yaşamış ve Osmanlı padişahı Sultan I. Süleyman’ın ikinci eşidir. Padişaha 6 çocuk doğurmuştur. Çocuklarından Sultan II.Selim on birinci Osmanlı padişahıdır.

Renkli hayatı ile efsaneleşmiş;  zekası, cesareti, ihtiraslarıyla ün salmış bir Hanım Sultan'dır. Devlet işlerinde etkin rol oynayarak Osmanlı İmparatorluğu’nda "Kadınlar saltanatı" denilen devri başlattığı kabul edilir.

İlk cami, Sinan’dan önce, 1539’da yapılmış olup tek kubbeli, kare mekânlıdır; önünde beş kubbeli son cemaat yeri vardır. Külliye dört ana bölümden meydana gelmektedir. Son yüzyılda imar faaliyetlerinden dolayı külliyenin ortasından yol geçirilmiştir. Bu durumda külliyeye ait cami güneyde tek kalmıştır.

Sultan I. Ahmet, 1612’de camii yapısının doğusuna kubbeli bir bölüm ekletmiştir. Onarılan mihrap mukarnas dolgulu, barok süslemelidir. Minber kürsüsü ahşap geometrik geçme süslemelidir. Medrese ortada avlu, çevresinde revaklı odalar bulunan klasik üsluptadır. Pencere alınlıklarını süsleyen çini panoların bir bölümü Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunmaktadır.

Yolun kuzeyinde bulunan diğer kısımlardan İmaret, dikdörtgen planlı avlu çevresinde kubbeli revaklar ve iki yanda bulunan odalar planındadır. Günümüzde dispanser olarak kullanılan darüşşifa sekiz köşeli avluyu doğu, güney ve batıdan çeviren odalardan oluşmaktadır. Avlunun güneyinde bir köşesi kesik, kare eyvanlar biçiminde, kubbeli iki salon bulunmaktadır. Eski bir Ahşap evin bulunduğu ve sıbyan mektebinin bulunduğu bölüme ise bahçeli bir avludan girilmektedir.

DERSAADET SURİÇİ HANLARI

Abud Efendi Hanı, Alalemciyan Han, Çorlulu Ali Paşa Hanı, Ali Paşa Hanı,  Balcı Han, Balkapanı Han, Burmalı Han, Büyük Çorapçı Han, Büyük Çukur Han, Büyük Ticaret Hanı, Büyük Valide Hanı, Büyük Yeni Han, Büyük Yıldız Han, Cebeci Han, Çuhacı Han, Çukur Han, Dilsizzade Han, Elçi Han, Esir Han, Fesçibaşı Han, Giritli Mustafa Paşa hanı, Hasan Paşa Hanı, İmameli Han, Kalcılar Han, Kaşıkçı Han, Kayseri Han, Kızıl Han, Kızlarağası Hanı, Kilit Han,  Kumrulu Han,  Kurukahveci Han, Kuşakcı Han, Kuveloğlu Han, Küçük Çukur Han,  Küçük Yeni Han, Kürkçü Han, Leblebici Han, Liman Han, Mahmudiye Han, Sabuncu Han,  Silahtar Hanı, Sofçu Hanı, Sorguçlu han, Taş Han,  1.Vakıf Han, 2.Vakıf Han, 4. Vakıf Han, Vezir Han, Yağcı Han, Zincir Han,

SIBYAN MEKTEPLERİ

Cağaloğlu Yusuf Ağa Sıbyan Mektebi;  Süleymaniye Kanuni Sultan Süleyman Sıbyan Mektebi; Eminönü Ahi Çelebi Sıbyan Mektebi;  Kumkapı Cerrah İshak Kazgani Sadi Sıbyan Mektebi; Eminönü Kantarcılar Tavşantaşı Sıbyan Mektebi;  Vefa Recai Efendi Sıbyan Mektebi;  Şehzadebaşı Külliyesi Sıbyan Mektebi,  Beyazıt Kaptan İbrahim Paşa Sıbyan Mektebi;  Vefa Şebsefa Kadın Sıbyan Mektebi;  Laleli Koca Ragıp Paşa Sıbyan Mektebi;  Saraçhane  Amcazade Hüseyin Paşa Sıbyan Mektebi;  Fındıkzade Şah-ı Huban Hatun Sıbyan Mektebi, Zembilli Ali Efendi Sıbyan Mektebi;  Fatih Sultan Selim Sıbyan Mektebi;  Aksaray Haseki Sıbyan Mektebi;  Aksaray Haseki Bayrampaşa Sıbyan Mektebi;  Cerrahpaşa Ahmet Paşa Sıbyan Mektebi;  Aksaray Naz Perver Kalfa Sıbyan Mektebi;  Fatih Hırka-ı Şerif Pir Mehmet Çelebi Sıbyan Mektebi;  Fatih Çarşamba  İsmail Efendi Sıbyan Mektebi;  Fatih DramanTercüman Yunus Sıbyan Mektebi;  Kocamustafapaşa  Silivrikapı Bala Sıbyan Mektebi; Topkapı Gazi Ahmet Paşa Sıbyan Mektebi;  Aksaray Ebubekir Ağa Sıbyan Mektebi;  Fatih Zeyrek Saliha Sultan Sıbyan Mektebi; Eyüp Ebussuud Efendi Sıbyan Mektebi;  Ayvansaray Hatice Sultan Sıbyan Mektebi; Eyüp İdris-i Bitlisi Sıbyan Mektebi; Eyüp İskender Bey Sıbyan Mektebi; Eyüp İslam Bey Sıbyan Mektebi; Eyüp Lalizade Abdülbaki Efendi Sıbyan Mektebi; Eyüp Ramazan Ağa Sıbyan Mektebi; Eyüp Rami Mehmet Paşa Sıbyan Mektebi; Eyüp Şah Sultan Sıbyan Mektebi; Eyüp  Abdülbaki Efendi Sıbyan Mektebi;  Ali Ağa Sıbyan Mektebi; Üsküdar Atik Valide Sultan Sıbyan Mektebi, Üsküdar Ayşe Hatun Sıbyan Mektebi; Ayazma Sıbyan Mektebi, Üsküdar Aziz Mahmut Hüdayi Sıbyan Mektebi;  Üsküdar Çinili Cami Sıbyan Mektebi, Üsküdar Fatma Hanım Sıbyan Mektebi, Üsküdar Gülfem Hatun Sıbyan Mektebi, Üsküdar Hacı Ahmet Paşa Sıbyan Mektebi; Üsküdar Kemeraltı Sıbyan Mektebi; Üsküdar Mihrimah Sultan Sıbyan Mektebi; Üsküdar Rumi Mehmet Paşa Sıbyan Mektebi; Üsküdar Selimiye Sıbyan Mektebi;  Sultanahmet Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi;  Eyüp Mihrişah Valide Sultan Mektebi;  Aksaray Yusuf Paşa Sıbyan Mektebi;  Ayasofya Sıbyan Mektebi;  Sultanahmet Külliyesi Sıbyan Mektebi;  Gülhane Zeynep Sultan Sıbyan Mektebi;  Gülhane Hacı Beşir Ağa Sıbyan Mektebi; Gedik Paşa Sıbyan Mektebi; Kadırga Üsküplü Yahya Paşa Sıbyan Mektebi; Sultanahmet Kapı Ağası Sıbyan Mektebi; Gedikpaşa Katip Sinan Sıbyan Mektebi; Gedikpaşa Silahdar Ahmed Ağa Sıbyan Mektebi;  Çemberlitaş Atik Ali Sıbyan Mektebi; Çemberlitaş Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Sıbyan Mektebi;  Çemberlitaş Çorlulu Ali Paşa Sıbyan Mektebi;  Kadırga Sokullu Mehmet Paşa Sıbyan Mektebi;  Sultanahmet Üçler Sıbyan Mektebi;  Beyazıt Sultan II. Bayezit Sıbyan Mektebi;

İSTANBUL MEDRESELERİ

Ahırkapı İsak Paşa Medresesi, Aksaray Murat Paşa Ve Atik Medresesi, Ayasofya-yı Kebir Medresesi, Beşiktaş Sinan Paşa Medresesi, Beyazıt Medresesi, Beyazıt Rakım Efendi Medresesi, Beyazıt Rüznameci Ali Efendi Medresesi, Cağaloğlu Acımusluk Medresesi, Cağaloğlu Hadım Hasan Paşa Medresesi, Cağaloğlu Rüstempaşa Medresesi, Cağaloğlu Şah-ı Huban Medresesi, Cibali Haydar Paşa Medresesi, Çapa Defterdar Ahmet Çelebi Medresesi, Çarşıkapı Kemankeş Kara Mustafa Paşa Medresesi, Çemberlitaş Atik Ali Paşa Medresesi, Çemberlitaş Çorlulu Ali Paşa Medresesi, Çemberlitaş Koca Sinan Paşa Medresesi, Çemberlitaş Köprülü Mehmet Paşa Medresesi, Çemberlitaş Mahmut Paşa Medresesi, Çemberlitaş Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi, Çemberlitaş Nuruosmaniye Medresesi, Demirkapı Cezayirli Ahmet Paşa Medresesi, Divanyolu Kızlar Ağası Mehmet Ağa Medresesi, Edirnekapı Mihrimah Sultan Medresesi, Eminönü Sultan Abdülhamit Medresesi, Eminönü Valide Sultan Medresesi, Eyüp Cafer Paşa Medresesi, Eyüp İsmihan Sultan Medresesi, Eyüp Nişanca Hacı Beşir Ağa Darülhadisi, Eyüp Nişanca Mehmet Ağa Medresesi, Eyüp Zal Mahmut Paşa Medresesi, Fatih Ali Kuşçu Cedid Abdürrahim Efendi Medresesi, Fatih Ali Kuşçu Eftalzade Medresesi, Fatih Ali Kuşçu Hafız Ahmet Paşa Medresesi, Fatih Atikali Nişancı Mehmet Paşa Medresesi, Fatih Çarşamba Esat Efendi Medresesi, Fatih Çarşamba Kovacı Dede Medresesi, Fatih Çarşamba Tevki Cafer Efendi Medresesi, Fatih Fethiye Koca Sinan Paşa Medresesi, Fatih Feyzullah Efendi Medresesi, Fatih Hasodabaşı Hasan Ağa Medresesi, Fatih Horhor Hasodabaşı Hasan Ağa Medresesi, Fatih Karagümrük Cedit Ali Paşa Medresesi, Fatih Karagümrük Kaba Halil Paşa Medresesi, Fatih Karagümrük Üçbaş Medresesi, Fatih Müftü Ali Muid Ahmet Efendi Medresesi, Fatih Perviz Efendi Medresesi, Fatih Sahnı Seman Medresesi, Fatih Veli Efendi Medresesi, Fatih Yahya Efendi Medresesi, Fatih Yenibahçe Sultan Selim Medresesi, Fatih Zeyrek Haliliye Medresesi, Fındıkzade Hekimbaşı Ömer Efendi Medresesi, Fındıkzade Şahu Huban Medresesi, Galata Bereketzade Medresesi, Gülhane Beşir Ağa Medresesi, Gülhane Caferağa Medresesi, Haseki Bayrampaşa Medresesi, Haseki Davutpaşa Medresesi, Haseki Gevherhan Medresesi, Haseki Hürrem Sultan Medresesi, Kadırga Sokollu Mehmet Paşa Medresesi, Kocamustafapaşa Nişancı Mehmet Bey Medresesi, Kocamustafapaşa Sümbül Efendi Medresesi, Kumkapı Tezkireci Osman Efendi Medresesi, Küçük Ayasofya Medresesi, Laleli Papazzade Mustafa Çelebi Medresesi, Mercan İbrahim Paşa Atik Medresesi, Samatya Esekapı Hadım İbrahim Paşa Medresesi, Saraçhane Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi, Saraçhane Ankaravi Mehmet Efendi Medresesi, Saraçhane Damat İbrahim Paşa Medresesi, Saraçhane Ebulfaz Mahmut Efendi Medresesi, Saraçhane Gazanfer Ağa Medresesi, Saraçhane Şehzade Mehmet Medresesi, Sirkeci Hamidiye Medresesi, Sirkeci Hocapaşa Kayış Mustafa Ağa Medresesi, Sultanahmet Cedit Mehmet Efendi Medresesi, Sultanahmet Kapıağası Mahmut Ağa Medresesi, Sultanahmet Medresesi, Süleymaniye İbrahim Kethüda Medresesi, Süleymaniye Kepenekçi Sinan Efendi Medresesi, Süleymaniye Medresesi, Süleymaniye Siyavuş Paşa Medresesi, Tophane Kılıç Ali Paşa Medresesi, Topkapı Kara Ahmet Paşa Medresesi, Unkapanı Hamit Efendi Medresesi, Üsküdar Ahmediye Medresesi, Üsküdar Atik Valide Medresesi, Üsküdar Çinili Medresesi, Üsküdar Mihrimah Sultan Medresesi, Üsküdar Şemsi Paşa Medresesi, Vefa Ekmecizade Ahmet Paşa Medresesi, Vefa Hasan Ağa Darülhadisi, Vefa Şemşettin Molla Gürani Medresesi, Vefa Şeyh Ebul Vefa Medresesi, Vezneciler Kalenderhane Medresesi, Vezneciler Kuyucu Murat Paşa Medresesi, Vezneciler Seyit Hasan Paşa Medresesi, Yenikapı Hoca Üveys Medresesi,

İSTANBUL MESCİTLERİ:

Aksaray Sah-u Geda Mescidi, Ayvansaray Hacı Ilyas Yatagan Mescidi, Ayvansaray Hatice Sultan Mescidi, Ayvansaray Molla Aski Mescidi, Ayvansaray Yavedud Mescidi, Azapkapı Emekyemez Mescidi, Büyükada Hamidiye Mescidi, Cağaloğlu Hacı Kasım Günari Mescidi, Cağaloğlu Molla Fenari Mescidi, Cağaloğlu Üskübiye Mescidi, Çemberlitaş Kaliçeci Hasan Efendi Mescidi, Çemberlitas Mimar Hayrettin Mescidi, Cerrahpasa Cambaziye Mescidi, Cerrahpasa Çavuszade Mescidi, Cihangir Firuzaga Mescidi, Edirnekapı Çakırbası Mescidi - Çakıraga Mescidi, Edirnekapı Canfeda Hatun Mescidi, Edirnekapı Keçeçi Piri Mescidi, Edirnekapı Mesih Mehmet Pasa Mescidi, Edirnekapı Muhtesip İskender Mescidi, Edirnekapı Neslişah Sultan Mescidi, Edirnekapı Öküz Mehmet Pasa Mescidi, Eğrikapı Hirami Ahmet Paşa Mescidi, Eminönü Çakmakçılar Valide Han Mescidi, Eminönü El Haç Timurtas Mescidi, Eminönü Kantarcılar Sarı Timurcu Mescidi, Eminönü Marputçular Mescidi, Eminönü Yavasça Sahin Mescidi, Eyüp Fatih Çelebi Mescidi, Eyüp Kaptan Pasa Mescidi,  Eyüp Karaali Çavuş Mescidi, Eyüp Kasım Çavuş Mescidi, Eyüp Saçlı Abdülkadir Mescidi, Eyüp Süleyman Subaşı Mescidi, Fatih Atikali Kumrulu Mescit, Fatih Atikali Üçbas Mescidi, Fatih Çarsamba Acemoglu Mescidi, Fatih Çarsamba Beyceğiz Mescidi, Fatih Çarsamba Çebecibası Mescidi, Fatih Çarsamba Kovacıdede Mescidi, Fatih Çarsamba Tevkii Cafer Mescidi, Fatih Draman Kefevi Mescidi, Fatih Dülgerzade Mescidi, Fatih Sofular Bıçakcı Alaaddin Mescidi, Fener Abdi Subaşı Mescidi, Fener Ali Yazıcı Mescidi, Fener Cafer Subaşı Mescidi, Fener Debbağ Yunus Mescidi, Fındıkzade Aynalı Çeşme Mescidi, Fındıkzade Bekir Paşa Mescidi, Galata Bereketzade Ali Efendi Mescidi, Galata Okçu Musa Mescidi, Galata Şahkulu Mescidi, Gedikpaşa Divanı Ali Mescidi, Gümüşsuyu Selime Hatun Mescidi, Haseki Başçıbası Mahmut Mescidi, Haseki Hacı Bayram Kaftani Mescidi, Hasköy Keçeci Piri Mescidi, Hasköy Kiremitçi Ahmet Çelebi Mescidi, Haydar Bıçakçı Alaattin Mescidi, Haydar Divittar Keklik Mehmet Efendi Mescidi, Haydar Hacı Ferhat Efendi Mescidi, Hırka-ı Şerif Akseki Dal Mescidi, Hırka-ı Şerif Altay Mescidi, Hırka-ı Şerif Tuti Abdüllatif Mescidi, İstinye Neslisah Sultan Mescidi, Kadırga Bostancıbası Ali Aga Mescidi, Kadırga Nahilbent Mescidi, Kadırga Tavasi Süleyman Aga Mescidi, Kandilli İskele Mescidi, Karagümrük Ahmet Çavuş Mescidi, Karagümrük Derviş Ali Mescidi, Karaköy Kemankeş Mustafa Pasa Mescidi, Kasımpaşa Bedrettin Mescidi, Kasımpaşa Çatmalı Mescit, Kasımpaşa Emin Mescidi, Kasımpaşa Eyyühim Ahmet Efendi Mescidi, Kasımpaşa Gedik Abdi Pasa Mescidi, Kasımpaşa Hacı Ahmet Mescidi, Kasımpaşa Hacı Ferhat Mescidi, Kasımpaşa Kadı Mehmet Mescidi, Kasımpaşa Kulaksız Çarsı Mescidi, Kasımpaşa Kurt Çelebi Mescidi, Kasımpaşa Mumcuzade Mescidi, Kasımpaşa Şaban Kaptan Mescidi, Kasımpaşa Sahhaf Muhittin Mescidi, Kasımpaşa Sinan Pasa Mescidi, Kasımpaşa Sirkeci Müslihittin Mescidi, Kasımpaşa Sururi Mehmet Efendi Mescidi, Kasımpaşa Taht Kadısı Mescidi, Kasımpaşa Yahya Kethüda Mescidi, Kasımpaşa Yeldeğirmeni Mescidi, Kasımpaşa Yusuf Ağa Mescidi - Iskele Mescidi, Kocamustafapaşa Ali Fakih Mescidi, Kocamustafapaşa Arakiyeci Ahmet Mescidi, Kocamustafapaşa Cambaziye Mescidi, Kocamustafapaşa Duhanizade Mescidi, Kocamustafapaşa İbrahim Çavus Mescidi, Kocamustafapaşa Iskender Çelebi Mescidi, Kocamustafapaşa Kasım Çelebi Mescidi, Kocamustafapaşa Seyh Hüsamettin Mescidi, Kocamustafapaşa Seyyit Ömer Mescidi, Kocamustafapaşa Sitti Hatun Mescidi, Mercan Ağa Mescidi, Mercan Atik Ibrahim Pasa Mescidi, Mercan Bezzazı Cedit Mescidi, Otakçılar Çorlulu Bahir Mustafa Pasa Mescidi, Samatya Abdi Çelebi Mescidi, Samatya Bayeziti Cedid Mescidi, Samatya Hacı Evhaüddin Mescidi, Samatya Sancaktar Hayrettin Mescidi, Şehremini Arakiyeci Mehmet Ağa Mescidi, Şehremini Aydın Kethüda Mescidi, Şehremini Koruk Mahmut Ağa Mescidi, Sirkeci Karaki Hüseyin Çelebi Mescidi, Taksim Kazancı Ali Ağa Mescidi, Tophane Boğazkesen Tomtom Kaptan Mescidi, Tophane Ebul Fadıl Mehmet Efendi Mescidi, Tophane Ekmekçibaba Aliağa Mescidi, Tophane Hacı Mimi Mescidi, Tophane Karabaş Mustafa Ağa Mescidi, Tophane Lüleci Hendek Hocaali Mescidi, Topkapı Arabacı Beyazıt Ağa Mescidi, Topkapı Çiviçizade Mescidi, Topkapı Yenikapı Mevlevihanesi Mescidi, Unkapanı Atlamataşı Mescidi - Arabacılar Mescidi, Unkapanı Ibn-i Middas Salih Paşa Mescidi, Unkapanı Şazeli Tekke Mescidi, Üsküdar Fethi Ahmet Paşa Mescidi, Üsküdar Imrahor Mescidi, Yedikule Uşakki Tekke Mescidi,

ÜSKÜDAR AHMEDİYE KÜLLİYESİ

Ahmediye Külliyesi; İstanbul Boğaz’ının Anadolu yakasında Üsküdar Ahmediye Meydanı Gündoğumu caddesine cepheli olarak 1722 tarihinde inşa edilmiştir. Üsküdar’da kurucusunun adıyla anılan semtte yer alan Ahmediye Külliyesi bir Lale Devri yapısıdır.

18. yüzyılın ilk yapısında Osmanlı mimarisinde Lale Devri (1703-1730 ) olarak adlandırılan dönemde Eyüp, Kağıthane ve Boğaziçi sahilleri başta olmak üzere İstanbul’un çeşitli semtlerinde yoğun bir imar faaliyetinin sürdürüldüğü zaman dilimi içinde Tersane Emini Ahmet Ağa (ö.1730) tarafından 1722’de inşa ettirilmiştir. Külliye, cami, medrese, kütüphane, sebil, çeşme, tekkesi ve hazireden meydana gelen külliye yapıları bezeme özellikleri açısından da Lâle Devri taş süsleme üslubunun karakteristik motiflerini büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış olması ile dikkat çeker.

Külliye yapılarına giriş iki ayrı kapıdan sağlanmaktadır. Gündoğumu Caddesi üzerinde sağında bir çeşme solunda da bir sebili olan Tekke ya da Dershane Kapısı denilen kitabeli asıl giriş kapısı yer alır. Kapının üzerinde ise medresenin dershanesi oturtulmuştur. Aynı cephe aşağıya doğru hazirenin altı kemerli penceresi ve tunç şebekeli çevre duvarı ile devam eder. Köşeye yakın avlu duvarı önüne oturtulan kitabesiz beyaz mermerden ikinci çeşme ile batı cephesi tamamlanır. Külliyenin ikinci kapısının yer aldığı Esvapçı Sokağı’na bakan kuzey cephede ise yükseltilmiş zemin katı üzerine oturtulan kütüphane binası yer alır. Her iki kapıdan geçilerek ulaşılan iç avlunun batı ve güney yönünü ise L biçiminde medrese odaları çevreler.

CAMİİ: Cadde ve sokağın birleştiği köşede yer alan kare planlı,tek kubbeli camii,inşa malzemesi düzgün olmayan taş ve tuğla karışımı moloz taşından,minare ise düzgün kesme taştan yapılmıştır. Camiinin şair Selim tarafından hazırlanan sülüs hatlı inşa kitabesi ile kitabenin sağına ve soluna işlenen kabartma çiçekli süslemesi bugün giriş saçağının altında kaldığından tamamı görünmemektedir.

1722 tarihli bu kitabede; yerinde bulunan Kefçe Dede mescidinin harap olduğunu, yerine Hacı Ahmet Ağa’nın bu camii yeniden yaptırdığı ve minber koydurduğu yazılıdır. Onarımlar sonucu kısmen değişikliğe uğradığı resimlerden tespit edilebilen camiinin son cemaat yeri mevcut değildir. İç mekanda kubbe dilimli tromplar aracılığı ile duvarlara oturmaktadır. Sekizgen kasnakla takviye edilen kubbenin her kenarında sivri kemerli birer pencere açılmıştır. Duvarlarda ise iki sıra halinde yedisi altta sekizi üst sırada dikdörtgen açıklıklı kesme taş söveli pencereler yer alır. Hafifletme kemerleri taş ve tuğla karışımı almaşık düzende yapılmıştır. Mihrap bugün sade bir niş şeklindedir. Mermer minber ise,geometrik ve bitkisel süslemeli ajurlu aynalık ve korkuluk kısımları ile camii içinde Lâle Devri bezeme anlayışını yansıtır.Minber merdivenini taşıyan üçgen alınlık kısmının  alt bölümünde dikdörtgen çerçeveler içine alınmış,her birinin çevresinde natüralist üslupta çiçekler bulunan iki sivri kemerli göz bulunmaktadır.Merdiven başlangıcına yakın olan üçüncü göz içi oyulmayıp mermer yüzey üzerine gövdesi taralı selvi ağacı motifi işlenmiştir.Bir sıra profille çevrelenmiş olan merdiven korkuluğunun bezemesi de oyularak yapılmış yıldız ve altıgenlerin kaydırılarak dizilişinden oluşur. Üçgen alınlığın ortasına ise ajurlu bir gül bezek motifi yerleştirilmiştir. Minbere çıkan merdivenlerin başlangıcındaki giriş üst kısmında bir yazıt ile içi rumi ve stilize palmet motifleriyle bezeli tepeliği yeralır. Baklava başlıklı dört sütun üzerine taşınan içte kubbe, dışta konik örtülü minber külahında hadis yazılıdır.

MEDRESE: Günümüzde bir bölümü Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Üsküdar imareti,

diğer bir bölümü Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Kur’an kursu olarak kullanılan Ahmediye Medresesi,orta avluyu batı ve güney yönünden L şeklinde

kuşatan on bir oda ile Gündoğumu Caddesi’ne açılan girişlin üzerindeki dershane mekanından oluşur. Beşi güneyde altısı doğuda yer alan kubbeli odaların önünde mermer sütunlu, baklava başlıklarla, yuvarlak kemerlere oturan kubbeli revak uzanır.Kare planlı medrese odaları, pandantifli kubbeler, revağa açılan birer kapı,dolap nişleri ve birer baca ile donatılmışlardır. Güney yönünde abdest musluklarının bulunduğu yerde dört mermer sütuna oturan yuvarlak kemerli, tonozla örtülü ikinci bir revak parçası medresenin dershanesine birleşir. Giriş kapısının üzerinde yüksek konumu ile dershane mekanı, sekizgen planlı, merdivenlerle çıkılarak ulaşılan basık kemerli kapısı önünde mukarnas başlıklı altı mermer sütuna oturan, ortası çapraz tonoz yanları kubbe ile örtülü revak bulunmaktadır. Mermer söveli kapının üzerindeki şair Selim’e aitbeş mısralık kitabe 1722 tarihini taşır.İç mekanda giriş ve mihrap duvarı dışında diğer cephelere altlı üstlü birer pencere açılmıştır. Mermer mihrabı beş sıralı mukarnaslı ve dışa doğru çıkıntılıdır.

KÜTÜPHANE: Külliyenin Esvapçı Sokağı tarafındaki kapının yanında yükseltilmiş bodrum katı üzerinde yer alan kütüphaneye içerden iki dirsekli bir merdivenle çıkılır. Önde taşlık, arka tarafta tuvaleti ve çeşmesi bulunan ara mekandan revağa geçilir. Baklava başlıklı dört mermer sütunun taşıdığı yuvarlak kemerlere oturan üç bölümlü revak, tonozlu girişin üstünde olup avluya bakmaktadır ve ortada kubbe yanlarda aynalı tonozla örtülüdür. Kare planlı ana mekan kubbe ile örtülüdür. Kubbe dıştan tuğla ve taş almaşığı ile örülüp,sekizgen kasnakla yükseltilerek kurşunla kaplanmıştır.Pencere düzeni,sekizi altta dikdörtgen ve düz atkılı altısı üst sırada sivri kemerli olup aynı hizada açılmıştır.

SEBİL VE ÇEŞMELER: Külliyenin ana caddeye açılan giriş kapısının solunda yer almaktadır. Sebil, tamamen mermerden ve üç cepheli olarak düzenlenmiştir. Önceki dönemlere ait geniş ve süslemeli ahşap saçağı son onarımda tekrar yerine konmuştur. Her cephe, içi dilimli yuvarlak kemer ile bunun üzerinde iki beyit, altında bir beyitlik kitabe ile pirinç şebekeden meydana gelir. Cepheler arası mukarnas başlıklı sütunlarla bölünmüştür. Kemerlerin köşeliklerini dolduran Rumili süslemenin dışında sebil sade bir görünüme sahiptir. Giriş kapısının sağına dershane duvarına yerleştirilen ilk çeşme sebille aynı üslupta olduğunu gösterir. Dikey oturtulmuş bir dikdörtgenden meydana gelen çeşmenin cephesi beyaz mermerle kaplıdır. Dikdörtgen bir çerçeve içine alınmış, dilimli, sağır kemeri işlenmeden sade bırakılmış olan ayna taşının üzerinde 1863 tarihli onarım kitabesi yer alır. Orta kısmı yan taraftaki sebilde olduğu gibi,içi on bir dilimli nişle dolgulanmış bunun üzerine beş beyitlik talik hatlı inşa kitabesi yerleştirilmiştir.

HAZİRE: Hazire, camiinin her iki yanına yayılmış olarak güney ve kuzey cephe üzerinde

iki bölüm halindedir. Ana caddeye bakan taraf altı kemerli pencere duvarı ile kuşatılmaktadır. Diğer bölüm sokağın köşesinden başlayarak giriş kapısı üzerinde sona erer. Hazirede başta Eminzade Ahmet Ağa (ö.1730) ile iki oğlu, kızları, eşinin mezar taşları ile çok sayıda dönemi için karakteristik süslemeli mezar taşlı örneği bulunmaktadır. Lahid biçimindeki Eminzade Ahmet Ağa’nın 1730 tarihli kitabesinin yazılı olduğu mezar taşlı kavuksuz ve köşeli bir sütun biçiminde bırakılmıştır.